Antropozofia Steinera - Ezoteryzm i okultyzm formy dawne i nowe ks. A. Posacki

Antropozofia

Antropozofia (gr. anthropor - człowiek, sophia - mądrość) -- całościowy światopogląd o charakterze inicjacyjno-soteriologicznym, będący także rezultatem koncepcji poznania, którego celem jest osiagniecie systemu duchowej nauki omądrości człowieka przez zastosowanie specjalnych metod poznania ponadzmysłowego, będącego przeciwieństwem i rzekomym przekroczeniem poznania zmysłowo-intelektualnego. Pomimo, ve termin antropozofia użyty został po raz pierwszy przez Thomasa Vaughana (Antrophosophia magica, 1650), a następnie L.P.V. Trosera (1780-1866) i G. Spickera (1840-1912), którzy antropozofię rozumieli jako antropocentryzm, właściwym twórcą tej doktryny jest austriacki myśliciel i ezoteryk Rudolf Steiner (1861-1925). Jego antropozofia w swych zasadniczych założeniach jest etapem w rozwoju gnozy jako duchowej zasady soteriologicznego poznania bóstwa w człowieku i kosmosie. Jest neognostycka kontynuacją tradycji gnostyckiej po linii różokrzyżostwa.


Założenia światopoglądowe antropozofii

R. Steiner twierdził, że antropozofia jest treścią jego życia, będąc dla niego droga poznania, która ma doprowadzić ducha ludzkiego do Ducha Wszechświata. Właściwym sposobem do osiągnięcia tego jest poznanie prawdziwego człowieka i realnego, duchowego świata przez praktykę wewnętrznej wolności. System wiedzy stworzony przez Steinera miał być nauką badającą w swoisty sposób duchową. stronę rzeczywistości i teorią użycia tej wiedzy we wszystkich dziedzinach ludzkiego życia. Antropozofia zmierza do połączenia tego, co duchowe w człowieku z Duchem Wszechświata, ponieważ według Steinera świat znajduje się w nieustannej ewolucji, skierowanej ku doskonałości dostępnej poprzez liczne istnienia i cykle ewolucyjne. Człowiek, który uczestniczy w tej ewolucji musi przejść wiele doświadczeń i wcieleń, by w końcu pojąć Rzeczywistość, w której jest zanurzony i świadomie wrócić do boskości.

Inne rozumienie antropozofii przez Steinera to metoda przywrócenia indywidualnego ducha człowieka duchowi kosmicznemu. Tak rozumianą antropozofie, jako wiedzę o człowieku kosmicznym (człowieku potencjalnym), przeciwstawiał on antropologii jako nauce o człowieku aktualnym i teozofii jako wiedzy o Bogu (J. Prokopiuk). Zdaniem Steinera człowiek składa się z 4 członów: ciało fizyczne, ciało eteryczne, ciało astralne oraz jaźń; tym 4 ciałom odpowiadają 4 szczeble ludzkiego poznania: zmysłowo-materialne oraz nadzmysłowe w 3 stopniach: imaginacja, inspiracja i intuicja ta czteroczłonowa natura człowieka posiada w sobie zarysy wyższego rozwoju. Jaźń, z siebie, przekształca niższe ciała i kształtuje w nich - w ten sposób - wyższe człony natury ludzkiej. Uszlachetnienie i oczyszczanie ciała astralnego przez jaźń powoduje powstanie Ducha Sobistości (Manas), przekształcenie ciała eterycznego albo ciała życia, tworzy Ducha-Życia (Buddhi), a przekształcenie ciała fizycznego tworzy Ducha-Człowieka (Atma) (Kronika Akashy).

Źródłem poznania tego rodzaju informacji na temat człowieka jest tzw. Kronika Akashy będąca swoistym żywym pismem, dzięki któremu można uzyskać jasnowidzący wgląd w przeszłość i przyszłość człowieka oraz ludzkości i kosmosu. Określenie to pochodzi od sanskryckiego słowa ,akaśa, które jest odpowiednikiem wszechobecnego, przenikającego wszystko eteru w XIX-wiecznej fizyce. Chodzi tu o dotarcie do sfery czegoś w rodzaju rezerwuaru ,kosmicznej pamięci o charakterze ponadczasowym, a nawet wiecznym, gdzie przechowywane są trwałe ślady wszelkich zaburzeń. Sugeruje to pewien determinizm (fatalizm), typowy dla okultyzmu (np. astrologii), gdzie wtajemniczony jasnowidz odczytując - umiejscowione jakby poza czasem - zdarzenia w jakimś banku kosmicznej pamięci, zyskuje tym samym swoistą władzę nad czasem.

Zarówno teozofia (z której wywodzi się antropozofia), jak i sama antropozofia opierają się przede wszystkim na wiedzy okultystycznej, osiągalnej na drodze intuicji ponadzmysłowej. Ona właśnie w tym systemie daje rzekomo prawdziwe poznanie. Z tego punktu widzenia antropozofia według jej zwolenników jest naukowym badaniem świata duchowego, które - jako trzecia droga - przezwycięża jednostronność zarówno czystego przyrodoznawstwa, jak i zwykłej mistyki, i które - zanim podejmie próbę wniknięcia w świat ponadzmysłowy - w poznającej duszy rozwija najpierw nieznane jeszcze zwykłej świadomości i zwykłej nauce siły, które wniknięcie takie umożliwiają.

R. Steiner próbował wyjaśnić tajemnicę zła i rozwinął specyficzną demonologie czy raczej demonozofię. Postrzegał zło jako aspekt boskiej pełni, konstytutywny element świata tkwiący w duszy ludzkiej. Złem zawiadują 3 namiestnicy boskiego porządku: Lucyfer - patron chaosu, buntu i kłamstwa, Aryman - pan śmierci, i stagnacji oraz Asura - władca nicości i wróg jaźni.

Cierpienie człowieka jest rezultatem poddania się któremuś z nich bądź odrzucenia sił reprezentowanych przez te demony.

W antropozofii Steinera istnieją 2 dogmaty:
1.dobro i zło są dwoma prazasadami bytu oraz
2 przyczyna zła tkwi w samym Bogu;

ten dualistyczny system postrzega Lucyfera jako wiecznego wroga postępu duchowego ludzkości. Siły demoniczne stają się jednak niebezpieczne dopiero wtedy, gdy opanowują człowieka, zamiast mu służyć, bowiem w określonych granicach ich działanie może być dobre. Steiner podkreśla, że Lucyfer kusząc człowieka w Raju, by spożył owoc poznania dobra i zła, przyczynił się istotnie do rozwoju człowieka. Taka interpretacja znaczenia Upadku w Raju jest typowa dla tradycji gnostyckiej, teozofii czy ideologii New Age ( Podobne znaczenie [przedefiniowanie] Upadku występuje także w ideologii mormonów, będącej pod wpływem wolnomularstwa, A. Wójtowicz, Bóg Mormonów, Kraków 2003 s 63-64)
Antropozofia zawiera w sobie elementy myśli orientalnej oraz wiele motywów chrześcijańskich, widzianych jednak w perspektywie myśli gnostycznej i ezoterycznej. Rozwija kult własnego ja w zakresie religijnego i społecznego życia człowieka. Steiner rozwinął własną koncepcję karmy i reinkarnacji, nieco inną od tej, która charakteryzuje hinduską wizję świata. Nie jest ona cyklicznym powrotem, lecz nową szansą dla człowieka: pełną realizacją własnego ja. Najdoskonalszym, choć nie jedynym przykładem takiej realizacji - według tej wizji - jest Jezus Chrystus, który zresztą nie jest jedynym Synem Boga, ale jedną z wielu boskich istot. Steiner chciał zmienić świat przez pojmowaną swoiście tajemnicę Golgoty, która według niego odmieniła związek człowieka z duchem i ziemią.

Mimo tego istotną cechą tej chrystologicznej koncepcji Steinera pozostaje kosmocentryzm, co zauważył M. Bierdiajew: jedna z najlepszych książek Steinera Jak uzyskać poznanie wyższych światów, jest napisana tak, jakby Chrystus nie działał w świecie. Książka ta głosi zwykłą praktykę wschodniej jogi. Dopiero w ostatnich latach, gdy Steiner z teozofa stał się antropozofem, zaczynają dźwięczeć nowe nuty. Chrześcijański okultyzm jak gdyby przezwycięża wschodni okultyzm (...) Ale Chrystus w tym ujęciu jest tylko kosmicznym »agentem«, chwilą kosmicznej ewolucji. Steiner widzi Chrystusa jako działającego w kosmosie, ale nie widzi w Bogu, w Boskiej Trójcy. Chrystus według Steinera jest naturalistyczny, objawia się w chemii. Chrześcijaństwo wedlug antropozofów jest objawieniem kosmicznym, a nie Boskim. Antropozoficzna nauka o immanentnym działaniu Chrystusa w człowieku zawiera w sobie, bez wątpienia, głęboką prawdę, ale nie wyprowadza ostatecznych wniosków, nie dochodzi do Bożego praźródła, pozostaje w centrum stworzonego procesu kosmicznego. Stosunek antropozofów do Chrystusa nie jest religijny i nie jest mistyczny, a wyłącznie okultystyczny. Czysty zaś okultyzm jest bezsilny i nie pozwala zobaczyć Chrystusa jako osoby. Według okultystów Chrystus rozdrabnia się w świecie. Czysty okultyzm jest również bezsilny, jeżeli chodzi o człowieka i nie może ujrzeć człowieka jako osoby. Bowiem i osoba Chrystusa i osoba człowieka trwa w Bogu, a nie w świecie. Oto dlaczego okultystyczna wizja świata nie łączy się z wizją religijną i mistyczną, odrzuca twórczą, oryginalność i wartość osoby nie rozumie ludzkiego geniuszu i wielkości.

Wszystko jest regulowane i kierowane przez ukrytych agentów kosmicznych, nie ma natomiast nic twórczego. Teozofia i antropozofia przygaszają ludzką naturę, dionizyjskie źródła twórczości. Odrzucone zostaje wszystko to, co irracjonalne, co wypływa z wolności. Nie ma tej wolności i samodzielności człowieka, które głoszone są jako tajemnice ograniczające okultystyczne poznanie (M. Bierdiajew, Teozofia i antropozofia w Rosji )
Według steinerowskiej gnozy człowiek może wniknąć w hierarchiczną sferę wyższych jaźni, tzn. duchów, które ze swej strony nadają kierunek ewolucji rzeczywistości. Wszystko to zmierza do osiągnięcia bezpośredniego wglądu w sens rozwoju świata. Steiner thumaczy ewolucję człowieka jako przechodzenie przez 7 epok i 7 cywilizacji, Wizja ta ma wiele wspólnego z teozoficzną koncepcją ras pierwotnych. To właśnie ewolucja ma doprowadzić do zastąpienia chrześcijaństwa egzoterycznego (powszechnego, dla wszystkich) przez chrześcijaństwo ezoteryczne (dla wąskiego grona).
Wiara zatem zostanie zastąpiona przez określoną wiedzę (gnozę), rozumianą jako rozmaite formy postrzegania pozazmysłowego (imaginacja, inspiracja, intuicja).

Antropozoficzna ścieżka samozbawienia usiłuje opisać zasady treningu umożliwiającego przedostanie się na wyższe piętra rzeczywistości. Antropozofia jako całość zawiera:

1 system inicjacyjny metod poznania świata duchowego (medytacje, ćwiczenia itd.);
2 wiedzę uzyskaną dzięki zastosowaniu tych metod (od teozofii poprzez pneumatozofie, demonozofię, chrystozofię, kosmozofię, antropozofię, aż po wiedzę o naturze podludzkiej):
3 propozycję kulturowo-cywilizacyjną, którą określa się jako alternatywną czy holistyczną ; zawiera ona wizję alternatywnej sztuki, medycyny, rolnictwa, technikę, idee społeczne i ekonomiczne, a w końcu także pedagogikę przygotowującą do tego rodzaju alternatywnej przemiany (szkoły waldorfskie) (R. Steiner, Podstawy sztuki leczenia poszerzonej wiedzy duchowej 1994)

W cyklu swoich wykładów Steiner przedstawił koncepcję tzw. rolnictwa biologiczno-dynamicznego (biodynamicznego); stanowi ono system ekologiczny oparty na kalendarzu agroastronomicznym (uwzględniajacym szczególnie fazy Księżyca)
- celem dbałości o naturalny, harmonijny, nie wymuszany sztucznymi preparatami wzrost roślin. Wedlug antropozofii, oprócz zwykłego poznania materialnego (człowiek dzięki swym zmysłom odbiera wrażenia rzeczy i procesów świata zewnętrznego).

Istnieją 3 wyższe stopnie poznania, 3 fazy penetracji rzeczywistości nadzmysłowej:

1. To poznanie imaginatywne(imaginacja) - szczególny rodzaj medytacji polegający na obserwacji działania ludzkiego wnętrza, gdy jest ono zogniskowane na symbolicznych wyobrażeniach; celem jest dostrzeżenie w punktowym doświadczeniu swego ,ja skomplikowanej rzeczywistości nadzmysłowej. Studiowanie własnej psychiki ma wyostrzyć wgląd w zewnętrzną rzeczywistość. Imaginatywny poziom świadomości osiąga się na drodze ćwiczeń i medytacji poprzez zatopienie się w imaginacjach; wzorcowym tematem medytacji podanym przez Steinera był np. symbol różokrzyża. Imaginacje takie mają zdolność uwalniania duszy od spostrzeżeń zmysłowych i rozwinięcia w niej nowych zdolności poznawczych, które polegają na zbudowaniu wyższych organów jasnowidzenia (czakramy ciała astralnego). Człowiek na tym etapie uwalnia się od fizycznych organów ciała, ale zachowując aparat poznawczy dotyczący świata fizycznego rozwija nowy system zmysłów. Zdobywa też świadomość, że narodziny i śmierć to wyobrażenia, które w świecie imaginatywnym tracą wszelkie znaczenie; poznanie imaginatywne oznacza transformację myślenia i ciała astralnego;

2 poznanie inspiratywne (inspiracja) w jeszcze większym stopniu uwalnia człowieka od wrażeń ciała fizycznego. Medytując nie tyle obrazy, ile aktywność własnej duszy tworzącej je, dochodzi się do poznania przez inspirację, które jest równoznaczne z przemianą uczuć i ciała eterycznego; daje ono wiedzę o relacjach pomiędzy postrzeganymi imaginacjami;

3 poznanie intuitywne (intuicja) - właściwie samopoznanie; adept oswaja się ze swoim duchem, tzn. z jaźnią w czystej postaci. Zaczyna dostrzegać zależności, według których ciało eteryczne odbija się w zwierciadle ciała fizycznego, ciało astralne steruje ciałem eterycznym, a jaźń przenika wszystkie te sfery. Ćwiczenia prowadzące do poznania intuitywnego wymagają, aby ćwiczący usunął ze swej świadomości nie tylko obrazy (imaginację) lecz także obrazotwórczą aktywność z własnej duszy. W tak zaistniałej pustce może nastąpić samopoznanie, dzięki któremu człowiek przekonuje się również o realności prawa karmy i reinkarnacji


Istnieją ponadto następujące etapy poznania dla wtajemniczonych w antropozofię
1. poznanie relacji między mikrokosmosem a makrokosmosem uczeń wiedzy tajemnej poznaje, że między poszczególnymi sferami kosmosu a organami ciala istnieją intymne powiązania, dlatego poprzez różne medytacje tych organów można się przenosić w kosmos duchowy (np. w medytacji punktu między poznaje naturę własnego ja)
2 osiągnięcie jedności z makrokosmosem; następuje zjednoczenie z kosmosem duchowym przy zachowaniu podmiotowości i niezależności jako indywiduum duchowe;
3 wieczna szczęśliwość w Bogu; o tym stadium (ostatnim) nie można wiele powiedzieć, gdyż - jak twierdzi Steiner -- żadne ludzkie słowa nie mają wystarczającej siły, by to opisać
W latach 1900-1925 R. Steiner wygłosił ok. 6000 wykładów (niektóre były wygłaszane w ścisłym gronie, inne miały charakter otwarty), których początkowo nie chciał drukować z powodu jednak różnych nieporozumień, jakie rodziły się na podstawie krążących zapisków z wykładów, często niedokładnych, poczuł się zmuszony do systematycznej formy ich stenografowania. Zadanie to powierzył Marii Steiner, która sprawowała zarząd wszystkimi stenogramami również po jego śmierci. Na temat swoich wykładów i rozpraw Steiner czynił uwagi, które odsłaniają jego sposób myślenia.
Pisze on w swojej autobiografii:

Ktoś, kto będzie się chciał przyjrzeć mojemu wewnętrznemu zmaganiu i mojej pracy nad przedstawieniem antropozofii współczesnej epoce, będzie to musiał uczynić na podstawie moich opublikowanych rozpraw. W nich bowiem ustosunkowałem się do poznawczych dążeń współczesnej epoki. Przedstawiłem w nich przede wszystkim to, co mogłem postrzegać w moim nadzmysłowym widzeniu i co przybrało - jakkolwiek jeszcze pod wieloma względami w sposób niedoskonały - postać antropozofii.
Dalej pisze, iż chodzi o to, by słuchacze mogli zaspokoić swoje pragnienie zobaczenia zarówno samej Ewangelii, jak i opisów zawartych w Biblii w świetle antropozofii. Ludzie ci chcieli zobaczyć owe dawane dawnej ludzkości objawienia w świetle duchowego poznania i przychodzili, aby to usłyszeć.
Według Steinera celem jego nauki jest reinterpretacja dawnych tekstów mądrościowych czy też objawionych w świetle własnej całościowej wizji świata środkiem do tego jest specyficzne, nadzmysłowe poznanie. Należy zatem ściśle rozróżniać w człowieku to, co jawne, od tego, co w nim utajone. To, co utajone, I za życia człowieka nieustannie walczyć z materią, z której jest utworzone ludzkie ciało. Wiedza o rzeczach nadzmysłowych ma za zadanie odnaleźć to, co tę walkę prowadzi, a co pozostaje niewidoczne dla zwykłej obserwacji i staje się doststępne tylko dzięki badaniu nadzmysłowemu (Wiedza tajemna czyli poznanie wyższych światów , R Steiner).

Słusznie wielu badaczy uznaje antropozofów (obok m.in. teozofów, spirytystów, różokrzyżowców) za zorientowaną ponadzmysłowo wspólnotę światopoglądowa; Rozumowi oraz wynikom badań naukowych przypisuje ona znikomą wartość, a zamiast tego powołuje się na źródła poznania, które mają dla niej znaczenie objawień - stare mądrości misteriów, wgląd uzyskany przez »mistrzów w wyższe lub transcendentalne wymiary rzeczywistości, przekazy pozaświatowych istot duchowych, odbierane przez media informacje od mieszkańców innych planet. Chodzi tu o typ światopoglądu okultystycznego (K. Hutten) (M. Kayser, P.-A. Wagemann, Uczyliśmy się w szkole waldorfskiej 1998)
W najlepszym jednak razie chodzi tu o rozbudzanie zdolności paranormalnych, które Steiner utożsamia z mistyka, co jest typowe dla okultyzmu. Jednak doświadczenie mistyczne i postrzeganie pozazmysłowe (typowe dla zdolności paranormalnych) są czymś różnym, a niekiedy stoją na antypodach, jakby nawet przeszkadzając sobie (przed czym przestrzegali mistycy różnych religii). Poznanie mistyczne jest kontemplacją tajemnicy, poznanie okultystyczne - jej penetracją
R Steiner polecał rozmaite a zarazem ściśle określone ćwiczenia wewnętrzne, poprzez które człowiek może rozszerzać swoje zdolności poznawcze. W określonych partiach ludzkiego organu poznania rozwijają się wówczas nowe siły poznawcze o charakterze nadzmysłowym, pozazmysłowym czy okultystycznym. Dzięki nim stopniowo odsłaniają się ukryte wymiary rzeczywistości (swoista wiedza tajemna) początkowo dostępnej jedynie zmysłom fizycznym. W ten sposób wiedza tajemna może stać się domeną wszystkich ludzi, można jej nauczać wszędzie, nawet w szkołach.