Dawna Garbarnia Temler i Szwede

Budynek dawnego Towarzystwa Akcyjnego Fabryki Garbarskiej Temler i Szwede, położony w Warszawie przy ul. Okopowej 78, decyzją Barbary Jezierskiej Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, został wpisany do rejestru zabytków.

Oprócz zespołu budowlanego, składającego się z budynku głównego garbarni oraz hali produkcyjnej, ochroną konserwatorską objęto również otoczenie.

Wzniesiona w latach 1858-1939 fabryka jest jednym z najstarszych zakładów przemysłowych w Warszawie a jednocześnie najcenniejszym reliktem przemysłu garbarskiego na terenie stolicy. Przedstawia równiez dużą wartość historyczną, jako świadectwo przemysłowej przeszłości Woli.

Najstarszym i najbardziej interesującym z zachowanych obiektów całego zespołu jest główny budynek fabryczny. Jego najlepiej zachowanym fragmentem jest południowo-zachodni kraniec, z elewacją utrzymaną w neoromańskiej stylistyce oraz charakterystycznymi dla tego stylu półkoliście zamkniętymi oknami oraz fryzem arkadowym.

Dzieje Fabryki Garbarskiej Temler i Szwede nierozerwalnie łączą się z życiem członków przemysłowych rodzin Temlerów, Szwede i Pfeiffer. Postaci te zajmują szczególne miejsce w historii Warszawy -- nie tylko jako przemysłowcy wpływający na ożywienie gospodarcze miasta, ale również jako osoby piastujące ważne stanowiska w magistracie, a przy tym ludzie zaangażowani w działalność społeczną i charytatywną. Jako przykład może posłużyć biografia Aleksandra Temlera, długoletniego prezesa fabryki, który był również m.in. sędzią Trybunału Handlowego, założycielem Banku Handlowego, udzielał się także przy zakładaniu Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, wspierając je finansowo, podobnie jak wiele innych inicjatyw, w których chodziło o pomoc, rozwój i oświatę.

Firma rodziny Temlerów, stanowiąca podwalinę fabryki, powstała w 1819 roku. Jej założycielem był Jan Gotfryd Temler, a kolejnymi zarządcami jego synowie: Karol i Aleksander. W 1858 roku do spółki przystapił inżynier Ludwik Szwede i od tego momentu garbarnia występowała pod nazwą

K. A. Temler i L. Szwede.

Pod koniec lat 70-tych XIX wieku fabryka była najpotężniejszą garbarnią na terenie Królestwa Polskiego. Przed wybuchem I wojny światowej produkowała skóry podeszwowe, pasowe, cielęce, juchtowe i surowcowe oraz pasy do maszyn. Po I wojnie światowej, chylącą się ku upadkowi garbarnię uratowali bracia Pfeiffer, którzy w 1925 roku przejęli nad nią zarząd.

W 1944 fabryka została częściowo zniszczona. Uruchomiono ją po wojnie, dzięki maszynom z pobliskich zakładów braci Pfeiffer. Dwa lata później dokonano nacjonalizacji zakładu na jego bazie powstały poczatkowo Warszawskie Zakłady Garbarskie nr 1. Przekształcono je nastepnie w Fabrykę Obuwia Syrena, istniejącą do ok. 1960 r., kiedy zapadła decyzja o przeniesieniu jej poza Warszawę. Lokalizację przedłużono do 1975 roku a przedsiębiorstwo występowało odtąd pod nazwą Zakłady Przemysłu Skórzanego Lux-But. Po przeniesieniu fabryki do nowo wybudowanych gmachów, budynki garbarni oddano w użytkowanie MPO oraz zakładom krawieckim Apis.