Jaworzno mało znane - Piach czy Piasek?

Na terenie obecnego Jaworzna funkcjonuje wiele nazw miejscowych, które na przestrzeni dziejów zmieniały swoje brzmienie, ale dotyczyły tego samego miejsca. Doskonałym tego przykładem jest Góra Piasku. Stanowi ona integralną część historycznej Szczakowej, przechodząc przez pokolenia swego rodzaju transformację, przede wszystkim zaś pod kątem nazewnictwa.

Pierwotnie bowiem teren Góry Piasku był najstarszą częścią Szczakowej jako takiej. Od średniowiecza aż po połowę wieku XIX to właśnie tutaj znajdowała się wieś Szczakowa. Wraz z powstaniem linii kolei krakowsko-górnośląskiej punkt ciężkości wsi przeniósł się w rejon tzw. Piasków. Zaczęła rodzić się wówczas, poniekąd równoległa, nowa Szczakowa, Szczakowa Miasto. Starszą cześć osady zaczęto więc zwać dla odróżnienia Szczakową Wsią i tak już pozostało na ponad sto lat. Jedną z nazw dotyczących rejonu Góry Piasku jest także tzw. Wierch Płaski. Rzeczywiście bowiem od strony Maczek mamy tutaj do czynienia ze stromym zboczem, ale już od samego wierzchołka do okolic Sodowej Góry i Jaworzna właściwego mamy do czynienia z dość charakterystycznym wypłaszczeniem. Kiedy jednak Szczakową jako już całość, w drugiej połowie przyłączono do miasta Jaworzna, zanikł podział na Szczakową jako wieś i miasto. Szczakowa miasto stała się jednym z osiedli na terenie Jaworzna, natomiast wcześniejsza Szczakowa Wieś zatraciła swoją pierwotną nazwę. Od tamtego mniej więcej okresu obszar ten zaczęto zwać Górą Piasku. Dlaczego taka, dość dziwna i osobliwa nazwa? Sprawa wiąże się między innymi z faktem, że rejon ten stanowi integralną część Pagórów Jaworznickich.

Budujące ten rejon dolomity triasowe nie tworzą tutaj ciągłej i zwartej powierzchni, lecz izolowane pagóry, porozdzielane różnorodnym systemem obniżeń. W obniżeniach tych osadziły się, w pokładach o znacznej miąższości, piaski lodowcowe i rzeczne. Piaski te osadzały się także na zboczach. Do dziś obecne są także na Górze Piasku. Znaczna zresztą część gleb na terenie Jaworzna to słabe, piaszczyste właśnie gleby. W przeszłości fakt ten był na tyle powszechny i widoczny, że okolice Szczakowej porównywano z Saharą.

Charakterystyczne jest także to, że jeśliby zapytać któregokolwiek z mieszkańców tego miejsca o to, gdzie mieszkają, to nie usłyszelibyśmy, że mieszkają na Górze Piachu, ale na Górze Piasku. A przecież wielu z nas, mieszkających poza tym rejonem dość potocznie i swawolnie wyraża się o tamtym obszarze w ten właśnie sposób, mówiąc o górze Piachu. Skąd jednak takie rozróżnienie i jakie sformułowanie jest poprawne? Dyskusja w zasadzie jest czysto akademicka. Pomiędzy piachem i piaskiem de facto różnicy nie ma. Określenie Piach jest trochę jakby bardziej lekceważące, a może po prostu z lekka gwarowe. Mieszkam na Górze Piachu czy na Górze Piochu. Po prostu. Natomiast sformułowanie Góra Piasku wydaje się bardziej ułożone i poprawne, bardziej delikatne. Dlatego też w powszechnym odczuciu miejsce to funkcjonuje po prostu jako Góra Piasku. I chociaż nazwy w tym miejscu w ciągu ostatnich pokoleń zmieniały się dość gwałtownie, to jednak w najbliższym czasie nic nie wskazuje na to, by miało tutaj dojść do równie dynamicznej i osobliwej zmiany. Piasek pozostanie piaskiem, góra pozostanie górą, o Wierchu Płaskim mało kto już pamięta, a określenie Szczakowa Wieś prędzej czy później pójdzie w zapomnienie, zawdzięczając swą ewentualną nieśmiertelność różnego rodzaju źródłom historycznym.

Jarosław Sawiak

Materiał pochodzi ze strony https://www.jaw.pl
#jaworzno #jawpl